Ý nghĩa của xét nghiệm tầm soát ung thư

Xét nghiệm tầm soát ung thư đóng vai trò then chốt, giúp phát hiện bệnh sớm khi các tế bào ung thư vừa mới hình thành hoặc thậm chí ở giai đoạn tiền ung thư. Đây chính là chìa khóa để điều trị kịp thời, tăng khả năng hồi phục và giảm gánh nặng chi phí y tế.

Xét nghiệm tầm soát ung thư là gì?

Ung thư là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn thế giới, trong đó tại Việt Nam, mỗi năm có hàng trăm nghìn ca mắc mới. Điều đáng nói là phần lớn bệnh nhân chỉ phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn, khi việc điều trị gặp nhiều khó khăn và tỷ lệ sống sót giảm đáng kể.

Xét nghiệm tầm soát ung thư là tập hợp các phương pháp kiểm tra y khoa (xét nghiệm máu, chẩn đoán hình ảnh, sinh thiết hoặc các xét nghiệm chuyên biệt khác) nhằm phát hiện dấu hiệu bất thường hoặc sự hiện diện của tế bào ung thư khi người bệnh chưa xuất hiện triệu chứng lâm sàng.

Khác với xét nghiệm chẩn đoán ung thư (dùng để xác định khi đã nghi ngờ bệnh), tầm soát hướng đến việc dự phòng và phát hiện sớm, giúp giảm tỷ lệ tử vong do ung thư.

Ý nghĩa của xét nghiệm tầm soát ung thư

Tầm soát ung thư không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn mang ý nghĩa to lớn với gia đình và xã hội:

• Phát hiện sớm bệnh lý: Có thể phát hiện ung thư ngay từ giai đoạn đầu hoặc giai đoạn tiền ung thư, khi khả năng điều trị khỏi bệnh lên tới 70 – 90%.
• Giảm chi phí điều trị: Điều trị ở giai đoạn sớm thường ít tốn kém hơn nhiều so với khi bệnh đã di căn.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống: Người bệnh được chữa trị kịp thời, giảm đau đớn và tăng tuổi thọ.
• Chủ động kiểm soát nguy cơ: Đặc biệt ở những người có tiền sử gia đình mắc ung thư hoặc thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ.

Các loại xét nghiệm tầm soát ung thư phổ biến

Xét nghiệm máu và dấu ấn ung thư

Đây là phương pháp nhanh chóng, đơn giản và ít xâm lấn. Các bác sĩ sẽ kiểm tra các chỉ số sinh hóa hoặc protein đặc hiệu (tumor markers) trong máu, ví dụ:

• AFP (Alpha-fetoprotein): Tầm soát ung thư gan.
• CEA (Carcinoembryonic antigen): Gợi ý ung thư đại trực tràng, phổi.
• CA 19-9: Liên quan đến ung thư tụy, đường mật.
• CA 125: Tầm soát ung thư buồng trứng.
• PSA (Prostate-specific antigen): Ung thư tuyến tiền liệt.

Tuy nhiên, dấu ấn ung thư không hoàn toàn đặc hiệu, cần kết hợp thêm các phương pháp khác để chẩn đoán chính xác.

Xét nghiệm di truyền – gen

Một số loại ung thư có liên quan chặt chẽ đến đột biến gen di truyền. Ví dụ:

• BRCA1, BRCA2: Nguy cơ ung thư vú và buồng trứng.
• MLH1, MSH2: Hội chứng Lynch, tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng.

Người có tiền sử gia đình mắc ung thư nên thực hiện loại xét nghiệm này để dự đoán nguy cơ và có biện pháp phòng ngừa sớm.

Chẩn đoán hình ảnh

• Siêu âm ổ bụng: Phát hiện khối u gan, tụy, thận, buồng trứng.
• Chụp X-quang ngực: Tầm soát ung thư phổi.
• CT scan, MRI: Cung cấp hình ảnh chi tiết, phát hiện khối u nhỏ.
• PET/CT: Đánh giá toàn thân, xác định vị trí di căn.

Nội soi

• Nội soi dạ dày – đại tràng: Phát hiện polyp, khối u hoặc tổn thương tiền ung thư.
• Nội soi phế quản: Hỗ trợ chẩn đoán ung thư phổi.
• Nội soi tai mũi họng: Phát hiện sớm ung thư vòm họng, thanh quản.

Các xét nghiệm chuyên biệt cho từng loại ung thư

• Phụ nữ: Tầm soát ung thư cổ tử cung bằng Pap smear, HPV DNA test; chụp nhũ ảnh (mammography) tầm soát ung thư vú.
• Nam giới: Xét nghiệm PSA, siêu âm tuyến tiền liệt.
• Cả nam và nữ: Tầm soát ung thư gan, phổi, đại trực tràng, dạ dày.

Những ai nên xét nghiệm tầm soát ung thư?

Không phải ai cũng cần tầm soát toàn bộ các loại ung thư, nhưng có một số nhóm đối tượng nên thực hiện định kỳ:

• Người trên 40 tuổi.
• Người có tiền sử gia đình mắc ung thư (ung thư vú, đại tràng, gan, phổi…).
• Người có thói quen xấu: hút thuốc lá, uống rượu bia, ăn uống thiếu lành mạnh.
• Người sống trong môi trường ô nhiễm, thường xuyên tiếp xúc hóa chất độc hại.
• Người mắc các bệnh lý mạn tính: viêm gan B, viêm dạ dày HP, viêm đại tràng mạn tính,…

Bao lâu nên tầm soát ung thư một lần?

Tần suất tầm soát tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính và yếu tố nguy cơ. Một số khuyến cáo:

• Ung thư cổ tử cung: Nữ giới từ 21 – 65 tuổi nên làm Pap smear mỗi 3 năm, hoặc HPV test mỗi 5 năm.
• Ung thư vú: Nữ giới từ 40 tuổi nên chụp nhũ ảnh mỗi 1 – 2 năm.
• Ung thư đại trực tràng: Từ 45 tuổi nên nội soi đại tràng 5 – 10 năm/lần, hoặc xét nghiệm máu ẩn trong phân hằng năm.
• Ung thư gan: Người mắc viêm gan B, C hoặc xơ gan cần siêu âm gan + xét nghiệm AFP mỗi 6 tháng.
• Ung thư phổi: Người hút thuốc lá nhiều năm có thể chụp CT liều thấp hàng năm.

Bác sĩ sẽ dựa trên tình trạng sức khỏe của từng cá nhân để đưa ra lịch tầm soát phù hợp.

Quy trình tầm soát ung thư tại bệnh viện

Quy trình thường gồm các bước sau:

1. Khám lâm sàng và khai thác bệnh sử: Bác sĩ hỏi về tiền sử gia đình, thói quen sinh hoạt, bệnh lý nền.
2. Xét nghiệm cơ bản: Máu, nước tiểu, sinh hóa.
3. Chẩn đoán hình ảnh: Siêu âm, X-quang, CT, MRI tùy loại ung thư cần tầm soát.
4. Xét nghiệm chuyên biệt: Dấu ấn ung thư, Pap smear, xét nghiệm gen.
5. Kết luận và tư vấn: Bác sĩ phân tích kết quả, đưa ra phác đồ theo dõi hoặc điều trị nếu phát hiện bất thường.

Ưu nhược điểm của tầm soát ung thư

Ưu điểm:

• Phát hiện bệnh sớm, tăng cơ hội chữa khỏi.
• Giúp người bệnh yên tâm hơn về tình trạng sức khỏe.
• Có kế hoạch phòng ngừa và thay đổi lối sống kịp thời.

Nhược điểm:

• Một số xét nghiệm có chi phí cao.
• Có nguy cơ “dương tính giả” hoặc “âm tính giả”, gây lo lắng hoặc chủ quan.
• Không phải mọi loại ung thư đều có phương pháp tầm soát hiệu quả.

Lưu ý khi xét nghiệm tầm soát ung thư

• Không tự ý xét nghiệm tràn lan: Cần tham khảo bác sĩ để chọn gói tầm soát phù hợp.
• Chuẩn bị trước khi xét nghiệm: Một số xét nghiệm yêu cầu nhịn ăn, ngừng thuốc hoặc tránh quan hệ tình dục (với xét nghiệm cổ tử cung).
• Chọn cơ sở y tế uy tín: Trang thiết bị hiện đại, đội ngũ chuyên khoa giàu kinh nghiệm.
• Kết hợp lối sống lành mạnh: Dù kết quả tầm soát bình thường, bạn vẫn cần duy trì chế độ ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn và tránh các yếu tố nguy cơ.

Xét nghiệm tầm soát ung thư là công cụ quan trọng giúp phát hiện bệnh sớm, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu gánh nặng y tế. Mỗi người nên chủ động thực hiện tầm soát theo độ tuổi và nguy cơ cá nhân, đặc biệt là những người có tiền sử gia đình mắc ung thư hoặc thường xuyên tiếp xúc yếu tố nguy hại.

Sức khỏe là vốn quý nhất của con người. Vì vậy, đừng chờ đến khi xuất hiện triệu chứng mới đi khám. Hãy chủ động tầm soát ung thư định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín như Bệnh viện đa khoa Ngã Tư Hồ để bảo vệ bản thân và gia đình.