Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu được phục hồi chức năng sau đột quỵ đúng thời điểm và đúng phương pháp, người bệnh có thể cải thiện đáng kể khả năng vận động, nói chuyện, tự chăm sóc và quay lại cuộc sống bình thường.
Bài viết dưới đây Bệnh viện Ngã Tư Hồ sẽ giúp bạn hiểu rõ về phục hồi chức năng sau đột quỵ và những lưu ý quan trọng để tối ưu hóa quá trình phục hồi.
Phục hồi chức năng sau đột quỵ là gì
Đột quỵ là một trong những bệnh lý nguy hiểm nhất, có thể để lại nhiều di chứng ảnh hưởng nặng nề đến vận động, cảm xúc, khả năng giao tiếp và sinh hoạt hằng ngày.
Phục hồi chức năng sau đột quỵ là quá trình giúp người bệnh lấy lại khả năng vận động, ngôn ngữ, nhận thức và các kỹ năng sinh hoạt bị ảnh hưởng bởi tổn thương não. Mục tiêu chính của phục hồi chức năng là:
- Giảm tàn tật
- Phục hồi khả năng tự chăm sóc
- Ngăn ngừa biến chứng
- Tăng chất lượng cuộc sống
- Giúp người bệnh tái hòa nhập cộng đồng sớm nhất có thể
Quá trình phục hồi có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm tùy theo mức độ tổn thương và khả năng đáp ứng của từng người.
Tại sao phục hồi chức năng sau đột quỵ rất quan trọng
Đột quỵ làm tổn thương não, từ đó khiến người bệnh mất khả năng điều khiển vận động, suy giảm trí nhớ hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp. Não bộ có khả năng tự tái tạo và hình thành các kết nối mới nếu được kích thích đúng phương pháp. Phục hồi chức năng chính là biện pháp giúp kích hoạt sự tái tạo đó.
Nếu bỏ qua giai đoạn phục hồi, người bệnh rất dễ gặp:
- Co rút cơ
- Liệt dài hạn
- Khó nuốt
- Viêm phổi do nằm lâu
- Loét tì đè
- Suy giảm nhận thức
- Trầm cảm sau đột quỵ
Ngược lại, phục hồi đúng cách giúp cải thiện ít nhất 30 đến 70 phần trăm chức năng ban đầu tùy trường hợp.
Giai đoạn phục hồi chức năng sau đột quỵ
Quá trình phục hồi thường được chia thành ba giai đoạn chính.
Giai đoạn cấp tính 24 đến 72 giờ đầu
Khi người bệnh qua cơn nguy hiểm, bác sĩ sẽ cho bắt đầu tập vận động sớm để tránh biến chứng. Mục tiêu ở giai đoạn này:
- Ngăn ngừa loét tì đè
- Giảm cứng khớp
- Tập thở để tránh viêm phổi
- Tập cử động thụ động tay chân
Việc phục hồi sớm giúp cải thiện khả năng đi lại và vận động về sau.
Giai đoạn phục hồi sớm 1 đến 3 tháng đầu
Đây là giai đoạn vàng vì não bộ phản ứng rất tốt với các bài tập phục hồi. Người bệnh sẽ được:
- Tập vận động chủ động
- Tập đứng, đi lại
- Tập nói, tập nuốt
- Tập cử động tinh như cầm nắm, viết, mở nắp chai
- Tập hoạt động nhận thức
Nếu thực hiện đúng quy trình, người bệnh có thể phục hồi 60 đến 70 phần trăm chức năng trong giai đoạn này.
Giai đoạn phục hồi duy trì từ tháng thứ 3 đến 12
Ở giai đoạn này, các bài tập nâng cao được áp dụng để giúp người bệnh:
- Cải thiện thăng bằng
- Tăng sức mạnh cơ bắp
- Tập leo cầu thang
- Tập các hoạt động sinh hoạt hằng ngày
- Tăng khả năng giao tiếp và tư duy
Nhiều bệnh nhân vẫn tiếp tục cải thiện sau 12 tháng nếu duy trì luyện tập đều đặn.
Các phương pháp phục hồi chức năng sau đột quỵ hiệu quả
Vật lý trị liệu vận động
Đây là nền tảng quan trọng nhất của phục hồi chức năng. Các bài tập thường bao gồm:
- Tập co duỗi cơ
- Tập đứng và đi lại với dụng cụ hỗ trợ
- Tập thăng bằng
- Bài tập tăng sức mạnh tay chân
- Tập vận động tinh cho các ngón tay
Nhà vật lý trị liệu sẽ điều chỉnh bài tập theo khả năng của từng người.
Hoạt động trị liệu
Mục tiêu nhằm giúp người bệnh trở lại với sinh hoạt hằng ngày như:
- Tự ăn uống
- Mặc quần áo
- Tắm rửa
- Đi vệ sinh
- Sử dụng dụng cụ như muỗng, bàn chải
Hoạt động trị liệu giúp người bệnh tự lập hơn và cải thiện lòng tự tin.
Ngôn ngữ trị liệu
Nhiều người sau đột quỵ mắc các rối loạn như:
- Mất ngôn ngữ
- Khó nói
- Khó nuốt
Chuyên viên ngôn ngữ trị liệu sẽ giúp người bệnh luyện nói, phát âm, cải thiện tốc độ và khả năng giao tiếp.
Tâm lý trị liệu
Khoảng 30 phần trăm người sau đột quỵ gặp trầm cảm hoặc rối loạn lo âu. Tâm lý trị liệu giúp:
- Giảm căng thẳng
- Tái tạo động lực phục hồi
- Cải thiện cảm xúc và suy nghĩ
Tâm lý ổn định giúp hiệu quả luyện tập tăng lên đáng kể.
Sử dụng thiết bị hỗ trợ
Một số thiết bị có thể hỗ trợ quá trình phục hồi:
- Nẹp cố định
- Khung tập đi
- Gậy hỗ trợ
- Máy tập vận động thụ động
Kết hợp thiết bị hỗ trợ giúp người bệnh dễ dàng tập luyện và di chuyển.
Phục hồi chức năng bằng điện trị liệu
Một số kỹ thuật điện trị liệu giúp:
- Giảm co cứng cơ
- Tăng khả năng vận động
- Hỗ trợ phục hồi thần kinh
Các phương pháp thường dùng gồm điện xung, siêu âm trị liệu và ánh sáng hồng ngoại.
Chế độ dinh dưỡng hỗ trợ phục hồi sau đột quỵ
Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng giúp người bệnh phục hồi nhanh hơn. Một chế độ ăn khoa học cần:
Ưu tiên thực phẩm tốt cho tim mạch
- Cá giàu omega 3
- Rau xanh, trái cây tươi
- Ngũ cốc nguyên hạt
- Dầu thực vật
Hạn chế thực phẩm gây hại
- Đồ chiên rán
- Thức ăn nhiều đường
- Rượu bia
- Muối quá nhiều
Với người khó nuốt
Bác sĩ dinh dưỡng có thể chỉ định chế độ ăn mềm, dễ nuốt hoặc sử dụng ống nuôi ăn tạm thời để tránh sặc và viêm phổi.
Những lưu ý quan trọng trong phục hồi chức năng sau đột quỵ
Tập luyện đều đặn mỗi ngày
Người bệnh cần duy trì thời gian tập từ 1 đến 2 giờ mỗi ngày, chia thành nhiều buổi nhỏ để tránh quá sức.
Không tự ý bỏ tập
Sự kiên trì quyết định 70 phần trăm kết quả phục hồi.
Theo dõi sát sao biến chứng
Nếu thấy người bệnh có dấu hiệu:
- Khó thở
- Sốt
- Sưng nóng tại khớp
- Mê sảng
- Co giật
Cần gọi bác sĩ ngay.
Hỗ trợ tinh thần cho người bệnh
Gia đình đóng vai trò rất quan trọng. Người bệnh cần được động viên, khuyến khích và tạo môi trường tích cực để phục hồi tốt hơn.
Khi nào cần đến cơ sở y tế để phục hồi chức năng
Người bệnh nên đến cơ sở y tế khi:
- Mới trải qua đột quỵ
- Có liệt nửa người
- Gặp khó khăn khi nói và nuốt
- Không thể tự đi lại
- Bị co cứng cơ
- Gặp các vấn đề về nhận thức
Chuyên gia phục hồi chức năng sẽ xây dựng phác đồ phù hợp cho từng trường hợp, giúp rút ngắn thời gian phục hồi và đảm bảo an toàn.
Phục hồi chức năng sau đột quỵ là quá trình lâu dài nhưng hoàn toàn có thể giúp người bệnh cải thiện rõ rệt khả năng vận động, giao tiếp và sinh hoạt. Điều quan trọng là phải bắt đầu phục hồi càng sớm càng tốt, thực hiện đúng phương pháp và duy trì luyện tập đều đặn. Sự kiên trì của người bệnh cùng sự đồng hành của gia đình và đội ngũ y tế sẽ tạo nên kết quả phục hồi tối ưu nhất.
