Tiêm phòng lao BCG là một trong những mũi tiêm đầu đời vô cùng quan trọng đối với trẻ sơ sinh. Trong bối cảnh bệnh lao vẫn đang là gánh nặng y tế tại nhiều quốc gia, đặc biệt là ở Việt Nam – quốc gia có tỷ lệ mắc bệnh lao cao – thì việc tiêm vaccine phòng lao BCG đúng thời điểm không chỉ giúp phòng tránh những biến chứng nguy hiểm cho trẻ nhỏ mà còn góp phần kiểm soát dịch bệnh trong cộng đồng.
Vậy khi nào nên tiêm phòng lao BCG, tại sao mũi tiêm này lại quan trọng đến vậy, và cha mẹ cần lưu ý điều gì trong quá trình tiêm chủng? Hãy cùng Bệnh viện Ngã Tư Hồ tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
Vacxin phòng lao BCG là gì?
BCG (Bacillus Calmette–Guérin) là vaccine phòng bệnh lao do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Đây là loại vaccine sống, giảm độc lực, được sản xuất từ một chủng vi khuẩn lao bò đã được làm yếu, nhằm kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể chống lại vi khuẩn lao.
BCG chủ yếu có hiệu quả trong việc phòng ngừa các thể lao nặng ở trẻ em, đặc biệt là:
- Lao màng não
- Lao kê (lao lan tỏa toàn thân)
Tuy BCG không bảo vệ hoàn toàn khỏi bệnh lao phổi (thể lao phổ biến ở người lớn), nhưng nó giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh thể nặng và tử vong do lao ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Khi nào nên tiêm phòng lao BCG?
Thời điểm tốt nhất để tiêm phòng lao
Theo Chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia của Bộ Y tế Việt Nam, vaccine phòng lao BCG nên được tiêm ngay sau sinh hoặc trong vòng 28 ngày đầu đời.
- Thời điểm lý tưởng: trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, khi trẻ đủ điều kiện sức khỏe để tiêm chủng.
- Trẻ chưa được tiêm trong vòng 28 ngày: vẫn có thể tiêm muộn hơn nếu chưa từng tiếp xúc hoặc mắc lao, và vẫn trong độ tuổi nhỏ.
Tại sao nên tiêm càng sớm càng tốt?
Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh còn non yếu, trong khi bệnh lao có thể tấn công rất nhanh, đặc biệt là các thể lao nặng. Việc tiêm phòng sớm:
- Giúp trẻ tạo kháng thể kịp thời để chống lại vi khuẩn lao
- Giảm đáng kể nguy cơ tử vong hoặc tàn tật do lao gây ra
- Bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ lây lan lao từ các ca bệnh nặng
Đối tượng nên và không nên tiêm phòng lao
Đối tượng nên tiêm
- Tất cả trẻ sơ sinh khỏe mạnh, đủ tháng, đủ cân, không mắc các bệnh lý cấp tính hoặc bẩm sinh nghiêm trọng
- Trẻ chưa từng mắc lao và chưa từng tiêm BCG
Các trường hợp chống chỉ định tiêm BCG
Vaccine phòng lao BCG là vaccine sống, nên cần thận trọng với một số đối tượng:
- Trẻ sinh non (< 37 tuần tuổi thai) hoặc cân nặng < 2.000g
- Trẻ đang bị sốt, viêm nhiễm cấp tính, viêm da lan tỏa, nhiễm khuẩn nặng
- Trẻ bị suy giảm miễn dịch (bẩm sinh hoặc do dùng thuốc ức chế miễn dịch)
- Trẻ có mẹ nhiễm HIV mà chưa rõ tình trạng HIV của bé
- Trẻ có tiền sử phản ứng nặng với vaccin BCG lần trước
Lưu ý: Trong các trường hợp hoãn hoặc chống chỉ định tiêm, cha mẹ cần hỏi ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn thời điểm tiêm lại hoặc phương án thay thế phù hợp.
Tiêm phòng lao có tác dụng gì?
Phòng ngừa các thể lao nặng
- Giảm tới 70–80% nguy cơ mắc lao màng não, lao kê – hai thể lao nguy hiểm có thể dẫn đến tử vong ở trẻ nhỏ
- Giảm tỷ lệ tử vong do lao trong nhóm trẻ dưới 5 tuổi
Kích hoạt hệ miễn dịch tự nhiên
- Tăng khả năng đáp ứng miễn dịch nói chung của trẻ, nhất là trong giai đoạn đầu đời
- Góp phần hỗ trợ hệ miễn dịch chống lại các vi khuẩn khác ngoài vi khuẩn lao
Bảo vệ cộng đồng
Tiêm vaccine phòng lao không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn giúp giảm nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng, nhất là khi nhiều người cùng được tiêm phòng.
Tiêm phòng lao có để lại sẹo không?
Có, và đó là phản ứng bình thường.
Sau tiêm, tại vị trí tiêm (thường là vùng cơ delta cánh tay trái) sẽ xuất hiện:
- Nốt đỏ nhỏ (3–5mm), sau đó chuyển thành mụn mủ
- Sau vài tuần sẽ vỡ, đóng vảy, và để lại sẹo lõm đường kính 5–10mm
Lưu ý: Không nên bôi thuốc, nặn mủ hoặc tác động vào vùng tiêm để tránh nhiễm trùng. Sẹo là dấu hiệu cho thấy vaccine phòng lao đã tạo miễn dịch, không gây hại cho sức khỏe.
Tác dụng phụ sau tiêm vaccine BCG
Mặc dù nhìn chung vacxin BCG an toàn, một số phản ứng có thể xảy ra sau tiêm:
Phản ứng thông thường (gặp ở phần lớn trẻ)
- Sưng nhẹ, đỏ hoặc đau tại chỗ tiêm trong vài ngày
- Hình thành mụn mủ, vỡ và lành sau vài tuần
- Có thể sốt nhẹ trong 1–2 ngày
Biến chứng hiếm gặp (rất hiếm)
- Áp xe tại chỗ tiêm
- Viêm hạch nách (cục nhỏ dưới cánh tay, thường tự khỏi)
- Nhiễm trùng lan tỏa ở trẻ suy giảm miễn dịch (rất hiếm)
Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như: sốt cao liên tục, vết tiêm sưng to kéo dài, hạch to, lở loét không lành… cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám.
Những điều cha mẹ cần lưu ý khi đưa trẻ đi tiêm phòng lao
Trước khi tiêm:
- Đảm bảo trẻ khỏe mạnh, không bị sốt, ho, tiêu chảy, nhiễm trùng da…
- Chuẩn bị sổ tiêm chủng, giấy tờ y tế liên quan để bác sĩ kiểm tra
Sau khi tiêm:
- Theo dõi trẻ trong 30 phút tại cơ sở y tế để xử lý kịp thời nếu có phản ứng nghiêm trọng
- Không bôi thuốc, sát khuẩn, dán băng tại vị trí tiêm
- Vệ sinh tay sạch sẽ nếu vô tình chạm vào vùng tiêm
- Theo dõi trong vài tuần, đảm bảo vùng tiêm khô, không nhiễm trùng
- Ghi nhớ lịch tiêm chủng tiếp theo theo hướng dẫn của cán bộ y tế
Tiêm phòng lao BCG ở đâu?
Hiện nay, vaccine BCG được miễn phí trong chương trình Tiêm chủng mở rộng quốc gia tại:
- Trạm y tế phường/xã
- Trung tâm y tế quận/huyện
Ngoài ra, các cơ sở tiêm chủng dịch vụ uy tín cũng cung cấp vaccine BCG với dịch vụ chăm sóc và theo dõi chuyên sâu hơn.
Cha mẹ nên lựa chọn cơ sở y tế có đầy đủ trang thiết bị, nhân lực và khả năng xử lý sốc phản vệ để đảm bảo an toàn cho trẻ.
Tiêm phòng lao bằng vaccine BCG là một bước khởi đầu quan trọng để bảo vệ trẻ khỏi những thể lao nguy hiểm ngay từ những ngày đầu đời. Thời điểm tiêm lý tưởng là trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, và không nên trì hoãn quá 28 ngày, trừ khi có chống chỉ định y tế rõ ràng.
Là bậc cha mẹ, hãy chủ động nắm bắt thông tin, lựa chọn địa điểm tiêm uy tín và theo dõi trẻ đúng cách sau tiêm để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Một mũi tiêm nhỏ có thể cứu cả một cuộc đời – đừng bỏ lỡ cơ hội quý báu này!
