Câu hỏi được nhiều phụ huynh quan tâm là: Sau khi tiêm phòng sởi, trẻ sẽ có miễn dịch như thế nào? Hiệu quả ra sao? Và tại sao phải tiêm đủ, tiêm đúng lịch? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về hiệu quả miễn dịch sau tiêm phòng sởi cũng như vai trò quan trọng của tiêm chủng đầy đủ để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Bệnh sởi và mức độ nguy hiểm
Bệnh sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm, có khả năng lây lan nhanh chóng qua đường hô hấp. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính, trước khi có vắc xin, mỗi năm trên thế giới có hàng triệu ca mắc và hàng trăm nghìn ca tử vong do sởi, đặc biệt là ở trẻ em dưới 5 tuổi.
Tại Việt Nam, dù đã có chương trình tiêm chủng mở rộng từ nhiều năm, song những năm gần đây dịch sởi vẫn có xu hướng bùng phát trở lại do tỷ lệ bao phủ vắc xin chưa đồng đều, cùng với nhiều yếu tố dịch tễ phức tạp.
Tác nhân gây bệnh
Sởi là bệnh truyền nhiễm do virus thuộc họ Paramyxoviridae gây ra. Virus sởi lây lan mạnh qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Chỉ cần tiếp xúc gần hoặc hít phải không khí chứa virus, người chưa có miễn dịch sẽ dễ dàng mắc bệnh.
Biểu hiện lâm sàng
Bệnh sởi thường bắt đầu với các triệu chứng giống cảm lạnh: sốt cao, ho, chảy nước mũi, viêm kết mạc mắt. Sau 3–4 ngày, phát ban đỏ xuất hiện từ mặt lan xuống toàn thân. Một số trường hợp có thể biến chứng nặng: viêm phổi, viêm não, suy dinh dưỡng hoặc tử vong.
Mức độ nguy hiểm
- Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ suy dinh dưỡng, là nhóm nguy cơ cao.
- Người lớn chưa từng tiêm phòng hoặc chưa từng mắc sởi cũng có nguy cơ.
- Theo thống kê của WHO, năm 2023 có hơn 200.000 ca tử vong do sởi trên toàn cầu.
Điều này cho thấy bệnh sởi không hề đơn giản và tiêm chủng chính là biện pháp hiệu quả nhất để phòng bệnh.
Vắc xin sởi và cơ chế tạo miễn dịch
Các loại vắc xin sởi hiện nay
- Vắc xin đơn sởi: chỉ chứa kháng nguyên virus sởi giảm độc lực.
- Vắc xin phối hợp: thường dùng phổ biến là vắc xin MMR (sởi – quai bị – rubella) hoặc MR (sởi – rubella).
Ở Việt Nam, trẻ thường được tiêm vắc xin sởi đơn hoặc MR trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng, và MMR trong dịch vụ tiêm chủng.
Cơ chế tạo miễn dịch
Khi tiêm vắc xin sởi, virus sống giảm độc lực sẽ kích thích hệ miễn dịch sinh ra kháng thể. Cơ thể sẽ “ghi nhớ” tác nhân gây bệnh và tạo ra khả năng phòng vệ nếu gặp lại virus thật trong tương lai.
- Sau mũi 1, khoảng 85–95% trẻ sẽ tạo được kháng thể bảo vệ.
- Sau mũi 2, tỷ lệ bảo vệ tăng lên đến 97–99%, đồng thời kéo dài hiệu quả miễn dịch nhiều năm, thậm chí suốt đời.
Thời điểm tiêm chủng
Theo khuyến cáo của Bộ Y tế Việt Nam:
- Mũi 1: khi trẻ đủ 9 tháng tuổi.
- Mũi 2: khi trẻ 18 tháng tuổi (chương trình tiêm chủng mở rộng).
Ngoài ra, trẻ có thể được tiêm bổ sung vắc xin MMR ở các cơ sở dịch vụ theo lịch khuyến cáo của bác sĩ.
Hiệu quả miễn dịch sau tiêm phòng sởi
Sau mũi tiêm đầu tiên
Hầu hết trẻ sẽ tạo ra kháng thể chống virus sởi sau khoảng 2 tuần tiêm. Tuy nhiên, vẫn có một tỷ lệ nhỏ (5–15%) không có đáp ứng miễn dịch đầy đủ. Do vậy, mũi 1 chưa đủ để đảm bảo an toàn tuyệt đối.
Sau mũi tiêm thứ hai
Mũi 2 đóng vai trò “củng cố” và “bao phủ” cho nhóm trẻ chưa tạo được miễn dịch sau mũi 1. Các nghiên cứu cho thấy sau khi hoàn tất 2 mũi, tỷ lệ bảo vệ có thể đạt trên 97%. Điều này giúp cộng đồng hình thành miễn dịch cộng đồng, giảm khả năng bùng phát dịch.
Thời gian duy trì miễn dịch
- Kháng thể sởi sau tiêm có thể tồn tại nhiều năm, thậm chí cả đời.
- Một số nghiên cứu cho thấy sau khoảng 20 năm, nồng độ kháng thể có thể giảm nhẹ, nhưng phần lớn cơ thể vẫn duy trì trí nhớ miễn dịch, đủ để chống lại bệnh.
Hiệu quả trong thực tế
Nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng, Việt Nam đã giảm đáng kể số ca mắc và tử vong do sởi. Tuy nhiên, ở những vùng có tỷ lệ tiêm thấp, dịch sởi vẫn có thể bùng phát. Ví dụ, giai đoạn 2018–2019, dịch sởi lan rộng ở nhiều tỉnh thành với hàng chục nghìn ca mắc, nguyên nhân chính do trẻ không được tiêm đầy đủ.
Tầm quan trọng của tiêm phòng bệnh Sởi đầy đủ
Bảo vệ sức khỏe cá nhân
Trẻ được tiêm đủ mũi sẽ giảm nguy cơ mắc bệnh sởi, tránh được các biến chứng nặng nề như viêm phổi, viêm não, tử vong.
Bảo vệ cộng đồng
Khi tỷ lệ bao phủ vắc xin đạt mức cao (trên 95%), virus khó có cơ hội lây lan, từ đó bảo vệ cả những người chưa thể tiêm (trẻ sơ sinh, người có bệnh nền, phụ nữ mang thai).
Góp phần loại trừ bệnh sởi
WHO đặt mục tiêu loại trừ sởi trên toàn cầu. Muốn đạt được điều này, cần duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao và đồng đều tại tất cả khu vực.
Hạn chế gánh nặng y tế
Một ca sởi nặng phải nhập viện điều trị có thể tốn kém gấp nhiều lần so với chi phí tiêm phòng. Tiêm chủng không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn giảm gánh nặng tài chính cho gia đình và xã hội.
Lời khuyên dành cho phụ huynh khi tiêm phòng Sởi
- Đưa trẻ đi tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi hoặc MMR theo khuyến cáo.
- Theo dõi phản ứng sau tiêm, cho trẻ uống nhiều nước, nghỉ ngơi hợp lý.
- Không tin vào các thông tin sai lệch về vắc xin trên mạng. Hãy tham khảo nguồn chính thống từ Bộ Y tế, WHO, UNICEF.
- Trong bối cảnh dịch sởi có nguy cơ bùng phát, việc chần chừ không tiêm có thể khiến trẻ và cả gia đình đối diện rủi ro lớn.
Những thắc mắc thường gặp khi tiêm phòng sởi
Tiêm sởi có tác dụng phụ không?
Giống như các loại vắc xin khác, vắc xin sởi có thể gây một số phản ứng nhẹ như sốt, đỏ tại chỗ tiêm, phát ban nhẹ. Những triệu chứng này thường tự khỏi sau 1–2 ngày và không đáng lo ngại.
Nếu bỏ lỡ lịch tiêm thì sao?
Nếu trẻ chưa tiêm đúng lịch, phụ huynh cần đưa con đi tiêm bù sớm nhất có thể. Việc tiêm muộn vẫn giúp trẻ tạo miễn dịch, nhưng càng chậm trễ, nguy cơ mắc bệnh càng cao.
Người lớn có cần tiêm không?
Người lớn chưa từng tiêm hoặc chưa từng mắc sởi có thể tiêm vắc xin để phòng bệnh, nhất là phụ nữ chuẩn bị mang thai, sinh viên, người làm việc trong ngành y tế, giáo dục…
Có nên trì hoãn tiêm khi trẻ ốm?
Nếu trẻ sốt cao, nhiễm trùng cấp tính hoặc đang mắc bệnh mạn tính chưa ổn định, bác sĩ có thể khuyến cáo hoãn tiêm. Tuy nhiên, các bệnh nhẹ như cảm cúm thông thường không phải là chống chỉ định tuyệt đối.
Tiêm phòng sởi là biện pháp phòng bệnh an toàn, hiệu quả và tiết kiệm nhất. Sau khi tiêm đủ 2 mũi, hiệu quả miễn dịch sau tiêm phòng sởi của trẻ sẽ được bảo vệ với tỷ lệ trên 97%, góp phần hình thành miễn dịch cộng đồng và tiến tới loại trừ bệnh sởi.
Phụ huynh cần nhận thức rõ tầm quan trọng của tiêm chủng, tuân thủ lịch tiêm và chủ động cập nhật thông tin từ cơ sở y tế uy tín. Đừng để những lỗ hổng trong tiêm chủng khiến dịch bệnh có cơ hội quay trở lại.
