Bệnh viêm phổi ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Viêm phổi ở trẻ em là một trong những bệnh lý hô hấp nghiêm trọng và phổ biến nhất, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu cho trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu, vượt cả số ca tử vong do sốt rét, HIV/AIDS hay tiêu chảy.

Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ em mắc viêm phổi chiếm từ 20 – 30% trong các ca nhập viện liên quan đến hô hấp. Bệnh không chỉ gây ra gánh nặng về sức khỏe mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất, trí tuệ và tinh thần của trẻ. Chính vì vậy, việc nhận biết sớm dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và biết cách phòng ngừa viêm phổi ở trẻ em là vô cùng quan trọng.

Viêm phổi ở trẻ em là gì?

Viêm phổi ở trẻ em là tình trạng nhiễm trùng cấp tính ở nhu mô phổi, trong đó các túi khí (phế nang) bị viêm và chứa dịch hoặc mủ. Điều này khiến quá trình trao đổi khí bị cản trở, dẫn đến khó thở, thiếu oxy và ảnh hưởng đến sức khỏe toàn thân.

Bệnh có thể do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Mức độ nặng nhẹ của viêm phổi tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh, độ tuổi, tình trạng miễn dịch và khả năng chăm sóc điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ em

Do vi khuẩn

• Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae): Nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi nặng ở trẻ.
• Haemophilus influenzae: Thường gặp ở trẻ nhỏ.
• Các loại vi khuẩn khác như Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae cũng có thể gây viêm phổi.

Do virus

Virus thường gây viêm phổi nhẹ, nhưng nếu sức đề kháng trẻ kém có thể dẫn đến biến chứng nặng. Các loại virus gây viêm phổi ở trẻ em thường gặp gồm:

• Virus hợp bào hô hấp (RSV)
• Virus cúm
• Adenovirus
• Virus sởi

Do nấm

Ít gặp hơn, thường xuất hiện ở trẻ có hệ miễn dịch suy giảm hoặc mắc bệnh mạn tính.

Yếu tố nguy cơ

• Trẻ sinh non, nhẹ cân.
• Trẻ bị suy dinh dưỡng, thiếu vitamin và khoáng chất.
• Môi trường sống ô nhiễm, nhiều khói bụi, khói thuốc lá.
• Trẻ không được tiêm chủng đầy đủ.

Triệu chứng viêm phổi ở trẻ em

Cha mẹ cần theo dõi kỹ những biểu hiện viêm phổi ở trẻ em sau để phát hiện bệnh sớm:

• Ho kéo dài: Ho khan hoặc ho có đờm, ho nhiều về đêm.
• Sốt: Trẻ có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao trên 39°C.
• Khó thở: Nhịp thở nhanh, cánh mũi phập phồng, rút lõm lồng ngực khi hít vào.
• Thở khò khè, thở rít: Do đường thở bị tắc nghẽn bởi dịch tiết.
• Mệt mỏi, bỏ bú, chán ăn: Trẻ dễ quấy khóc, ngủ kém.
• Môi, đầu chi tím tái: Dấu hiệu cảnh báo thiếu oxy nghiêm trọng.

Đặc biệt, trẻ nhỏ dưới 2 tuổi thường có triệu chứng nặng hơn và dễ tiến triển nhanh, vì vậy cha mẹ cần chú ý quan sát.

Biến chứng nguy hiểm của viêm phổi ở trẻ em

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, viêm phổi ở trẻ em có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng:

• Suy hô hấp cấp: Trẻ không thể tự hít thở hiệu quả, cần can thiệp thở máy.
• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn từ phổi có thể lan vào máu, gây nhiễm trùng toàn thân.
• Áp xe phổi: Hình thành ổ mủ trong nhu mô phổi.
• Tràn dịch màng phổi: Dịch tích tụ xung quanh phổi, gây khó thở nhiều hơn.
• Tăng nguy cơ tử vong: Đặc biệt ở trẻ dưới 1 tuổi hoặc trẻ suy dinh dưỡng.

Phương pháp chẩn đoán viêm phổi ở trẻ em

Khi trẻ có dấu hiệu nghi ngờ, bác sĩ sẽ chỉ định:

• Khám lâm sàng: Nghe phổi, quan sát nhịp thở, kiểm tra độ bão hòa oxy.
• X-quang phổi: Phát hiện vùng phổi bị viêm, mờ hoặc tràn dịch.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra bạch cầu, CRP để đánh giá tình trạng nhiễm trùng.
• Xét nghiệm vi sinh: Xác định vi khuẩn, virus gây bệnh nhằm lựa chọn kháng sinh phù hợp.

Điều trị viêm phổi ở trẻ em

Điều trị tại nhà (trường hợp nhẹ)

Nếu viêm phổi ở trẻ em nhẹ và bác sĩ cho phép theo dõi tại nhà, cha mẹ cần:

• Cho trẻ nghỉ ngơi nhiều, bú mẹ hoặc uống đủ nước.
• Sử dụng thuốc hạ sốt (paracetamol) theo chỉ định.
• Vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý.
• Theo dõi sát sao nhịp thở và nhiệt độ cơ thể.

Điều trị tại bệnh viện

Trẻ có triệu chứng viêm phổi nặng cần nhập viện để được điều trị tích cực:

• Kháng sinh: Sử dụng trong trường hợp viêm phổi do vi khuẩn.
• Thuốc kháng virus hoặc hỗ trợ miễn dịch: Khi xác định nguyên nhân do virus.
• Liệu pháp oxy: Với trẻ khó thở, giảm oxy máu.
• Truyền dịch, điện giải: Khi trẻ mất nước, bỏ bú, ăn uống kém.
• Điều trị biến chứng: Hút dịch, dẫn lưu màng phổi hoặc phẫu thuật trong trường hợp nặng.

Phòng ngừa viêm phổi ở trẻ em

Viêm phổi ở trẻ em hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu cha mẹ áp dụng đúng biện pháp:

Tiêm chủng đầy đủ

• Vaccine phế cầu
• Vaccine Hib (Haemophilus influenzae type b)
• Vaccine cúm
• Vaccine sởi
• Vaccine ho gà, bạch hầu

Nuôi con bằng sữa mẹ

Sữa mẹ cung cấp kháng thể giúp tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ mắc viêm phổi ở trẻ em và các bệnh đường hô hấp.

Dinh dưỡng hợp lý

• Bổ sung rau xanh, trái cây giàu vitamin C, E.
• Cho trẻ ăn đa dạng các nhóm chất: đạm, tinh bột, chất béo tốt.
• Tránh đồ ăn nhanh, nước ngọt có ga.

Giữ vệ sinh môi trường sống

• Không để trẻ hít phải khói thuốc lá, khói bếp.
• Đảm bảo không khí trong lành, thoáng mát, tránh ẩm mốc.

Hình thành thói quen tốt

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
• Mang khẩu trang khi đến nơi đông người hoặc trong mùa dịch.
• Giữ ấm cơ thể khi thời tiết thay đổi.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?

Cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay nếu thấy các dấu hiệu của viêm phổi ở trẻ em như:

• Sốt cao liên tục không hạ.
• Thở nhanh, khó thở, cánh mũi phập phồng.
• Rút lõm lồng ngực khi thở.
• Trẻ tím tái, bỏ bú hoặc bỏ ăn hoàn toàn.
• Ho nhiều, có tiếng khò khè, thở rít.

Việc cấp cứu kịp thời có thể ngăn ngừa biến chứng nặng và cứu sống trẻ.

Bệnh viêm phổi ở trẻ em là bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Cha mẹ cần trang bị kiến thức để nhận biết triệu chứng, chăm sóc đúng cách và đưa trẻ đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường.

Sức khỏe của trẻ em chính là tương lai của gia đình và xã hội. Vì vậy, hãy bảo vệ con bằng cách tiêm chủng đầy đủ, nuôi dưỡng hợp lý và giữ môi trường sống trong lành. Khi có bất kỳ nghi ngờ nào, cha mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện uy tín như Bệnh viện đa khoa Ngã Tư Hồ để được thăm khám và điều trị kịp thời.