Hen suyễn ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Hen suyễn là một trong những bệnh lý mạn tính về đường hô hấp phổ biến nhất ở trẻ em hiện nay. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có hơn 10% trẻ em trên toàn cầu đang mắc hen suyễn với mức độ nặng nhẹ khác nhau. Tại Việt Nam, số lượng trẻ bị hen suyễn cũng đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng do môi trường ô nhiễm, thay đổi thời tiết thất thường và yếu tố di truyền.

Hen suyễn ở trẻ em không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, khả năng học tập và vui chơi của trẻ mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu sâu về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và phương pháp điều trị hiệu quả bệnh hen suyễn ở trẻ nhỏ.

Hen suyễn ở trẻ em là gì?

Hen suyễn (tên y học: Asthma) là tình trạng viêm mạn tính đường hô hấp, khiến các phế quản (ống dẫn khí) trong phổi bị co thắt, sưng viêm và tiết nhiều dịch nhầy, làm cho đường thở bị hẹp lại và gây khó thở.

Ở trẻ em, hệ hô hấp chưa hoàn thiện, dễ bị kích ứng nên khi mắc bệnh hen suyễn, trẻ thường gặp nhiều khó khăn trong hô hấp, đặc biệt vào ban đêm hoặc khi tiếp xúc với các yếu tố kích thích như bụi, lông thú, phấn hoa, thời tiết lạnh,…

Hen suyễn là bệnh mạn tính, không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể kiểm soát tốt nếu được điều trị sớm, đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh.

Nguyên nhân gây hen suyễn ở trẻ em

Hen suyễn có thể do nhiều yếu tố kết hợp gây nên, trong đó có 2 nhóm chính là yếu tố di truyền và môi trường:

Yếu tố di truyền

• Trẻ có cha mẹ hoặc người thân từng mắc hen suyễn, viêm mũi dị ứng, eczema… sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh.
• Di truyền không phải yếu tố duy nhất, nhưng đóng vai trò quan trọng trong cơ địa dị ứng của trẻ.

Yếu tố môi trường

• Không khí ô nhiễm: Khói bụi, khí thải, thuốc lá, khói bếp, chất tẩy rửa, sơn tường…
• Thay đổi thời tiết đột ngột: Trời lạnh, ẩm ướt hoặc chuyển mùa khiến đường thở bị kích ứng.
• Dị nguyên trong nhà: Phấn hoa, lông chó mèo, bụi nhà, nấm mốc, gián…
• Nhiễm trùng đường hô hấp: Các bệnh như viêm phế quản, viêm phổi, cúm… làm tăng nguy cơ phát triển hen suyễn.
• Thực phẩm gây dị ứng: Trứng, sữa bò, đậu phộng, hải sản…

Ngoài ra, tình trạng sinh non, trẻ không bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, trẻ béo phì cũng là các yếu tố nguy cơ cao.

Dấu hiệu nhận biết hen suyễn ở trẻ em

Biểu hiện của hen suyễn ở trẻ em có thể khác nhau theo từng độ tuổi và mức độ bệnh, nhưng nhìn chung bao gồm các triệu chứng sau:

Ho kéo dài

• Trẻ ho nhiều, đặc biệt về đêm hoặc sáng sớm.
• Ho tái phát, kéo dài nhiều ngày, không đáp ứng thuốc ho thông thường.
• Ho có thể khan hoặc kèm ít đờm.

Khò khè

• Trẻ thở có tiếng rít (giống tiếng còi), nhất là khi thở ra.
• Đây là triệu chứng điển hình của bệnh hen suyễn, nhưng cũng có thể gặp ở các bệnh khác, nên cần phân biệt rõ.

Khó thở, thở nhanh, thở rút lõm

• Trẻ thở nhanh bất thường, có dấu hiệu co kéo ở ngực, rút lõm vùng sườn.
• Trẻ nhỏ thường quấy khóc, bú kém, bỏ ăn do khó thở.

Nặng ngực, mệt mỏi

• Trẻ lớn có thể nói cảm giác nặng ngực, khó chịu.
• Trẻ thường mệt mỏi, lười vận động, khó chơi các môn thể thao vì dễ bị hụt hơi.

Cơn hen tái phát

• Triệu chứng thường tái phát nhiều lần, có tính chu kỳ và tăng nặng khi tiếp xúc với dị nguyên hoặc thay đổi thời tiết.

Lưu ý: Không phải trẻ nào bị ho, khò khè cũng bị hen suyễn. Việc chẩn đoán chính xác cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa hô hấp, qua khám lâm sàng và xét nghiệm hô hấp (đo chức năng phổi, test kích thích phế quản…).

Chẩn đoán hen suyễn ở trẻ em

Tùy theo độ tuổi, bác sĩ sẽ sử dụng các phương pháp chẩn đoán khác nhau. Một số phương pháp thường dùng:

• Khai thác tiền sử bệnh lý và gia đình (dị ứng, hen, viêm mũi dị ứng…).
• Khám lâm sàng: Nghe phổi, quan sát dấu hiệu hô hấp.
• Đo chức năng hô hấp (trẻ > 5 tuổi): Đo thể tích khí thở ra, độ đáp ứng phế quản.
• Xét nghiệm dị ứng, xét nghiệm máu (IgE), test da.
• Chụp X-quang phổi để loại trừ nguyên nhân khác.

Cách phòng ngừa hen suyễn ở trẻ em

• Bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu, giúp tăng cường miễn dịch.
• Tiêm phòng đầy đủ, đặc biệt là vaccine phòng cúm, phế cầu.
• Giữ môi trường sống trong lành, hạn chế tiếp xúc khói thuốc.
• Tập thở, vận động nhẹ nhàng, tăng sức bền phổi.
• Theo dõi định kỳ tại chuyên khoa hô hấp, đặc biệt với trẻ đã từng bị hen.

Cách điều trị hen suyễn ở trẻ em

Mục tiêu điều trị bệnh hen suyễn là kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa cơn hen cấp, giúp trẻ sống khỏe mạnh, học tập và vận động bình thường.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc cắt cơn (điều trị triệu chứng)

• Dạng hít (Salbutamol, Ventolin): Giúp giãn phế quản nhanh chóng, cắt cơn khó thở.
• Chỉ dùng khi lên cơn hen cấp, không dùng lâu dài.

Thuốc kiểm soát hen (điều trị dự phòng)

• Corticoid dạng hít (Beclomethasone, Budesonide): Giúp giảm viêm phế quản.
• Dùng hàng ngày để phòng ngừa cơn hen, không có tác dụng ngay lập tức.
• Một số trường hợp cần thêm thuốc kháng leukotriene (Montelukast), thuốc giãn phế quản kéo dài,…

Điều trị phối hợp: Tùy mức độ hen mà bác sĩ sẽ phối hợp thuốc kiểm soát + cắt cơn theo phác đồ.

Lưu ý: Phụ huynh không nên tự ý ngưng thuốc khi thấy trẻ hết triệu chứng. Việc điều trị cần kiên trì và theo dõi sát sao.

Điều trị không dùng thuốc

• Tránh dị nguyên: Giữ nhà cửa sạch sẽ, tránh khói bụi, thú nuôi, phấn hoa…
• Giữ ấm cho trẻ khi thời tiết thay đổi.
• Dinh dưỡng đầy đủ, tăng sức đề kháng.
• Vận động nhẹ nhàng, tránh quá sức.
• Hướng dẫn trẻ sử dụng bình xịt đúng cách, không lạm dụng.

Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?

Cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay nếu:

• Trẻ thở rất nhanh, rút lõm ngực rõ, môi tím tái.
• Trẻ khó thở không đỡ sau khi đã dùng thuốc cắt cơn.
• Trẻ quấy khóc, không ăn, ngủ li bì hoặc lừ đừ.
• Xuất hiện triệu chứng sốt cao, nghi ngờ bội nhiễm đường hô hấp.

Hen suyễn ở trẻ em là một bệnh lý mạn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm, điều trị đúng phác đồ và có sự đồng hành chặt chẽ của phụ huynh. Mỗi cơn hen nếu không được xử lý đúng cách có thể gây nguy hiểm đến tính mạng và ảnh hưởng lâu dài đến phát triển thể chất, trí tuệ của trẻ.

Hãy luôn theo dõi sát sao các biểu hiện bất thường của con, đặc biệt là ho kéo dài, khò khè, khó thở và không ngần ngại đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa hoặc liên hệ BVĐK Ngã Tư Hồ để được tư vấn và điều trị kịp thời.