Bệnh dại là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất ở người. Khi virus dại xâm nhập vào cơ thể, bệnh tiến triển rất nhanh và gần như luôn gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Mặc dù y học hiện đại đã phát triển nhiều biện pháp phòng ngừa hiệu quả, nhưng mỗi năm vẫn ghi nhận nhiều trường hợp mắc bệnh dại do chủ quan hoặc không xử lý đúng cách khi bị động vật cắn.
Hiểu rõ về bệnh dại là bước quan trọng để bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Những điều cần biết về bệnh dại
Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus dại gây ra. Virus này thuộc nhóm Lyssavirus và chủ yếu lây từ động vật sang người thông qua vết cắn, vết cào hoặc tiếp xúc trực tiếp với nước bọt của động vật mắc bệnh dại. Khi đã phát bệnh, dại gần như không thể chữa khỏi.
Bệnh dại tồn tại ở nhiều quốc gia, đặc biệt phổ biến tại những nơi có tỷ lệ tiêm phòng cho chó mèo thấp. Ở Việt Nam, bệnh dại vẫn nằm trong nhóm bệnh nguy hiểm do nguồn bệnh còn tồn tại trong cộng đồng và nhiều người chưa có thói quen xử lý đúng khi bị động vật cắn.
Nguyên nhân gây bệnh dại cho con người
Virus dại có nhiều trong nước bọt của động vật bị nhiễm bệnh. Khi động vật dại cắn hoặc liếm vào vùng da bị xây xước của con người, virus sẽ nhanh chóng xâm nhập và di chuyển theo dây thần kinh tới não bộ.
Các nguyên nhân thường gặp khiến người bị nhiễm bệnh dại gồm:
Tiếp xúc với động vật mắc bệnh như chó mèo. Đây là nguồn lây bệnh phổ biến nhất.
Bị động vật hoang dã như dơi cáo chồn linh cẩu cắn. Virus có thể lây truyền từ động vật sang người khi nước bọt dính vào vết thương hở.
Chủ quan không xử lý vết thương hoặc không tiêm phòng sau khi bị cắn.
Virus dại không lây qua đường hô hấp ăn uống hoặc chạm vào những bề mặt có virus. Tuy nhiên nguy cơ lây qua vết cắn là rất cao.
Đối tượng có nguy cơ mắc bệnh dại cao
Bất kỳ ai bị động vật cắn đều có nguy cơ mắc bệnh dại. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng có mức độ rủi ro cao hơn như:
- Trẻ em thường hiếu động dễ tiếp xúc và trêu chọc động vật.
- Người làm việc trong môi trường tiếp xúc với động vật như thú y kiểm dịch nhân viên cứu hộ động vật.
- Người sống tại khu vực có tỷ lệ tiêm phòng dại cho động vật thấp.
- Những người nuôi chó mèo nhưng không tiêm phòng vắc xin cho vật nuôi.
Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh dại cần lưu ý
Bệnh dại có thời gian ủ bệnh khá dài, thường từ vài tuần đến vài tháng tùy vị trí vết cắn. Càng gần não bộ thời gian ủ bệnh càng ngắn. Giai đoạn bệnh sẽ tiến triển qua ba giai đoạn chính.
Giai đoạn khởi phát
Trong giai đoạn này người bệnh thường có các biểu hiện không rõ ràng như sốt nhẹ mệt mỏi chán ăn đau đầu hoặc đau cơ. Một số người có cảm giác tê rát hoặc ngứa tại vị trí vết cắn. Đây là dấu hiệu cảnh báo quan trọng nhưng thường bị bỏ qua.
Giai đoạn kích thích
Khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương người bệnh sẽ trở nên lo âu sợ hãi mất ngủ tăng nhạy cảm với ánh sáng và âm thanh. Nhiều người xuất hiện chứng sợ nước và sợ gió. Khi uống nước người bệnh bị co thắt cơ thanh quản khiến họ không nuốt được và cảm giác rất đau đớn.
Ở giai đoạn này người bệnh cũng có thể bị co giật ảo giác hành vi kích động không kiểm soát. Đây chính là lý do bệnh dại còn được gọi là dại thể hung dữ.
Giai đoạn liệt
Sau khi kích thích quá mức hệ thần kinh suy yếu dần khiến người bệnh mất dần khả năng vận động, liệt cơ, liệt hô hấp và cuối cùng dẫn đến tử vong. Giai đoạn này tiến triển rất nhanh và không thể cứu chữa.
Bệnh dại nguy hiểm như thế nào
Bệnh dại gần như luôn gây tử vong khi đã lên cơn. Đây được xem là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất trong lịch sử y học. Virus dại tấn công trực tiếp vào hệ thần kinh và não bộ gây tổn thương nghiêm trọng khiến người bệnh không thể hồi phục.
Điểm nguy hiểm của bệnh dại nằm ở việc không thể phát hiện bằng triệu chứng sớm. Giai đoạn đầu rất mờ nhạt nên nhiều người chủ quan không đi tiêm phòng sau khi bị động vật cắn. Đến khi xuất hiện triệu chứng rõ rệt thì bệnh đã ở giai đoạn muộn.
Ngoài ra bệnh dại còn lây lan âm thầm trong cộng đồng thông qua các động vật mắc bệnh không được kiểm soát. Ở nhiều vùng nông thôn tình trạng chó thả rông và không tiêm phòng là nguyên nhân chính gây ra các ca bệnh dại mỗi năm.
Cách xử lý đúng khi bị động vật nguy cơ dại cao cắn
Khi bị chó mèo hoặc động vật hoang dã cắn, việc xử lý đúng ngay từ đầu giúp giảm đáng kể nguy cơ virus xâm nhập cơ thể. Các bước cần thực hiện gồm:
- Ngay lập tức rửa sạch vết thương dưới vòi nước chảy liên tục trong ít nhất 15 phút.
- Dùng xà phòng để làm sạch tối đa virus trên bề mặt da.
- Khử trùng vết thương bằng dung dịch sát khuẩn.
- Không băng kín vết thương.
- Theo dõi động vật đã cắn trong vòng 10 đến 14 ngày nếu có thể.
- Đến cơ sở y tế để được đánh giá nguy cơ và tiêm phòng dại nếu cần.
- Không nên tự ý dùng thuốc kháng sinh hay thuốc bôi ngoài da khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ.
Rửa vết thương đúng cách là bước quan trọng nhất giúp giảm nguy cơ mắc bệnh dại.
Điều trị bệnh dại làm sao cho hiệu quả?
Điều trị sau phơi nhiễm là phương pháp duy nhất để ngăn ngừa bệnh khi người đã bị động vật cắn. Phác đồ điều trị bao gồm:
Tiêm vắc xin phòng dại
Vắc xin có tác dụng kích thích cơ thể tạo miễn dịch chống lại virus dại. Tiêm càng sớm hiệu quả càng cao. Lịch tiêm thông thường gồm nhiều mũi theo hướng dẫn của Bộ Y tế.
Tiêm huyết thanh kháng dại
Áp dụng cho người bị cắn ở vùng nguy hiểm hoặc vết thương sâu. Huyết thanh giúp trung hòa virus ngay tại vị trí vết thương trước khi vắc xin phát huy tác dụng.
Theo dõi và chăm sóc sau tiêm
Người được tiêm phòng cần tuân thủ lịch tiêm đầy đủ. Nếu bỏ dở phác đồ nguy cơ mắc bệnh vẫn còn rất cao.
Hiện nay chưa có thuốc điều trị bệnh dại khi đã phát bệnh. Mọi nỗ lực chỉ có thể giúp người bệnh giảm đau và hỗ trợ hô hấp. Do đó phòng bệnh là biện pháp duy nhất mang lại hiệu quả tối đa.
Cách phòng ngừa bệnh dại cần biết
Phòng bệnh dại luôn quan trọng hơn điều trị. Mỗi người cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:
- Tiêm phòng dại cho chó mèo đầy đủ và định kỳ.
- Không thả rông vật nuôi hoặc để chúng tiếp xúc với động vật hoang dã.
- Tránh tiếp xúc với chó mèo lạ.
- Dạy trẻ không lại gần động vật không rõ nguồn gốc.
- Khi bị động vật cắn cần đi tiêm phòng ngay. Không tự điều trị tại nhà.
Ngoài ra những người làm việc thường xuyên với động vật nên tiêm phòng dại trước phơi nhiễm để giảm nguy cơ mắc bệnh.
Bị động vật cắn khi nào cần đến bệnh viện?
Người bị động vật cắn cần đến ngay cơ sở y tế nếu:
- Bị cắn ở các vùng nguy hiểm như đầu mặt cổ.
- Vết thương sâu và chảy nhiều máu.
- Động vật có biểu hiện bất thường như bỏ ăn chảy dãi tấn công vô cớ có dấu hiệu dại.
- Không xác định được con vật cắn.
- Chó mèo bỏ trốn ngay sau khi cắn.
Việc đến bệnh viện càng sớm càng giúp tăng hiệu quả phòng bệnh và bảo vệ tính mạng.
Bệnh dại là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng cách tiêm vắc xin và xử lý đúng khi bị động vật cắn. Mỗi người cần nâng cao ý thức bảo vệ bản thân, đồng thời theo dõi sức khỏe và đến cơ sở y tế kịp thời khi gặp phải nguy cơ lây nhiễm.
Chủ động phòng ngừa bệnh dại cũng là cách bảo vệ cộng đồng, giảm thiểu các trường hợp tử vong đáng tiếc.
