Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến và nguy hiểm hàng đầu hiện nay. Đây là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ 3 trên thế giới, chỉ sau bệnh tim mạch và ung thư. COPD tiến triển âm thầm trong nhiều năm, gây suy giảm chức năng phổi và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Việc hiểu rõ về bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp mỗi người nâng cao ý thức phòng ngừa cũng như quản lý bệnh hiệu quả.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là gì?

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (Chronic Obstructive Pulmonary Disease – COPD) là một nhóm bệnh phổi tiến triển mạn tính, đặc trưng bởi sự tắc nghẽn luồng khí trong phổi, gây khó thở kéo dài. COPD bao gồm 2 dạng chính:

• Viêm phế quản mạn tính: tình trạng viêm đường thở kéo dài, gây ho nhiều và khạc đờm liên tục.
• Khí phế thũng: phế nang trong phổi bị phá hủy, giảm khả năng trao đổi khí.

Bệnh tiến triển chậm nhưng nặng dần theo thời gian, không thể phục hồi hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, bệnh nhân có thể kiểm soát triệu chứng, giảm biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân gây bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Nguyên nhân chủ yếu của COPD liên quan đến việc tiếp xúc lâu dài với các tác nhân gây hại cho phổi. Một số yếu tố chính gồm:

Ô nhiễm môi trường

• Khói bụi công nghiệp, khí thải phương tiện giao thông, khói bếp than củi, rơm rạ… đều làm tăng nguy cơ COPD.

Nghề nghiệp đặc thù

• Người làm việc trong môi trường có bụi hóa chất, amiăng, khói dầu, khí độc… dễ bị tổn thương phổi kéo dài.

Yếu tố di truyền

• Một số người mang đột biến gen gây thiếu hụt alpha-1 antitrypsin, dẫn đến nguy cơ cao bị khí phế thũng ngay cả khi không hút thuốc.

Nhiễm trùng hô hấp tái phát

• Trẻ em thường xuyên bị viêm phổi, viêm phế quản nặng có thể để lại tổn thương phổi và tăng nguy cơ COPD khi trưởng thành.

Hút thuốc lá

• Đây là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.
• Người hút thuốc chủ động hoặc hít phải khói thuốc thụ động đều có nguy cơ mắc bệnh cao.

Triệu chứng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Các triệu chứng thường xuất hiện âm thầm và dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác. Một số dấu hiệu đặc trưng gồm:

• Ho kéo dài: ho thường xuyên, đặc biệt vào buổi sáng.
• Khạc đờm mạn tính: lượng đờm nhiều, đặc quánh, có thể kèm dịch nhầy.
• Khó thở: ban đầu chỉ xuất hiện khi gắng sức, sau đó khó thở cả khi nghỉ ngơi.
• Khò khè, nặng ngực: thường xuyên cảm giác khó hít thở sâu.
• Mệt mỏi, sút cân: do thiếu oxy kéo dài.
• Tím môi, tím đầu chi trong giai đoạn muộn.

Triệu chứng thường nặng dần theo thời gian, đặc biệt khi bệnh nhân tiếp tục hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói bụi.

Các giai đoạn của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Bác sĩ thường phân loại COPD thành 4 giai đoạn dựa trên mức độ tắc nghẽn luồng khí:

1. Giai đoạn nhẹ (GOLD 1): ho và khạc đờm nhẹ, khó thở ít.
2. Giai đoạn trung bình (GOLD 2): khó thở khi vận động, triệu chứng rõ hơn.
3. Giai đoạn nặng (GOLD 3): khó thở thường xuyên, cản trở sinh hoạt.
4. Giai đoạn rất nặng (GOLD 4): khó thở ngay cả khi nghỉ, thường xuyên nhập viện vì biến chứng.

Việc phát hiện sớm ở giai đoạn nhẹ và trung bình sẽ giúp quá trình điều trị đạt hiệu quả cao hơn.

Biến chứng nguy hiểm của COPD

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính có thể gây ra nhiều biến chứng:

• Nhiễm trùng hô hấp tái phát: như viêm phổi, viêm phế quản cấp.
• Suy hô hấp mạn tính: thiếu oxy máu, tăng CO₂ máu.
• Tăng áp động mạch phổi và suy tim phải (tâm phế mạn).
• Ung thư phổi: nguy cơ cao hơn ở bệnh nhân COPD có hút thuốc lá.
• Suy kiệt, suy dinh dưỡng: do khó thở, ăn uống kém.

Chẩn đoán bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Để chẩn đoán chính xác, bác sĩ sẽ dựa vào:

• Khám lâm sàng: hỏi tiền sử hút thuốc, nghề nghiệp, triệu chứng.
• Đo chức năng hô hấp (spirometry): phương pháp quan trọng nhất, đánh giá khả năng hít thở và tắc nghẽn đường thở.
• Chụp X-quang phổi, CT scan: phát hiện khí phế thũng hoặc tổn thương phổi.
• Xét nghiệm máu khí động mạch: kiểm tra mức oxy và CO₂ trong máu.

Điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Hiện nay chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn COPD. Mục tiêu điều trị là kiểm soát triệu chứng, giảm biến chứng và cải thiện chất lượng sống.

Thay đổi lối sống

• Ngưng hút thuốc lá: quan trọng nhất để làm chậm tiến triển bệnh.
• Tránh khói bụi, ô nhiễm: sử dụng khẩu trang, cải thiện môi trường sống.
• Tập thể dục phù hợp: đi bộ, tập thở bụng, yoga để tăng dung tích phổi.

Thuốc điều trị

• Thuốc giãn phế quản: dạng hít hoặc uống, giúp đường thở mở rộng.
• Thuốc corticosteroid dạng hít: giảm viêm đường thở.
• Thuốc kháng sinh: trong trường hợp có nhiễm trùng.
• Thuốc long đờm, giảm ho: hỗ trợ làm thông thoáng đường thở.

Liệu pháp oxy

• Dành cho bệnh nhân COPD giai đoạn nặng, suy hô hấp mạn tính.
• Sử dụng oxy tại nhà theo chỉ định của bác sĩ.

Phục hồi chức năng phổi

• Các bài tập hít thở, vận động chuyên biệt, kết hợp tư vấn tâm lý.
• Giúp người bệnh cải thiện thể lực, tự tin hòa nhập cuộc sống.

Phẫu thuật (trong trường hợp đặc biệt)

• Cắt bỏ phần phổi bị khí phế thũng nặng.
• Ghép phổi cho bệnh nhân giai đoạn cuối.

Phòng ngừa bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Để giảm nguy cơ mắc bệnh, mỗi người cần:

• Không hút thuốc lá và tránh khói thuốc.
• Bảo vệ đường hô hấp khi làm việc trong môi trường độc hại.
• Tiêm phòng cúm và phế cầu: giúp ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng hô hấp.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng: bổ sung rau xanh, hoa quả, omega-3.
• Khám sức khỏe định kỳ: đặc biệt với người trên 40 tuổi, có tiền sử hút thuốc hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm.

Hãy đi khám bác sĩ ngay Nếu có các triệu chứng sau

Hãy đến ngay cơ sở y tế nếu bạn có các triệu chứng:

• Ho khạc đờm kéo dài trên 3 tháng mỗi năm.
• Khó thở khi vận động hoặc ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Thường xuyên bị nhiễm trùng hô hấp.
• Sụt cân nhanh, mệt mỏi bất thường.

Phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp kiểm soát tốt bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, tránh biến chứng nguy hiểm.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là căn bệnh hô hấp mạn tính nguy hiểm, tiến triển chậm nhưng để lại nhiều hậu quả nặng nề. Tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát triệu chứng, nâng cao chất lượng cuộc sống nhờ chẩn đoán sớm, điều trị đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh.

Hãy bảo vệ lá phổi của bạn bằng cách nói không với thuốc lá, sống trong môi trường trong lành, tiêm phòng đầy đủ và khám sức khỏe định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín.