Tại Việt Nam, tình trạng khói bụi, khí thải công nghiệp, giao thông dày đặc khiến không khí ở nhiều thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh,… thường xuyên ở mức kém an toàn. Điều này đặt ra nguy cơ nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ nhỏ, người cao tuổi và người có bệnh nền.
Vậy, ô nhiễm môi trường ảnh hưởng đến bệnh đường hô hấp như thế nào? Có cách nào để bảo vệ phổi trước môi trường ô nhiễm? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.
Ô nhiễm không khí và các tác nhân gây hại cho hệ hô hấp
Trong vài thập kỷ gần đây, vấn đề ô nhiễm môi trường ngày càng trở thành mối quan tâm hàng đầu trên toàn cầu. Trong đó, ô nhiễm không khí được xem là “kẻ giết người thầm lặng” vì tác động trực tiếp đến sức khỏe, đặc biệt là hệ hô hấp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 7 triệu ca tử vong sớm liên quan đến ô nhiễm không khí, trong đó phần lớn do bệnh lý hô hấp và tim mạch.
Khái niệm ô nhiễm không khí
Ô nhiễm không khí xảy ra khi trong khí quyển chứa nhiều chất độc hại vượt quá ngưỡng an toàn, gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người và sinh vật.
Các tác nhân chính gây ô nhiễm không khí
- Bụi mịn PM2.5 và PM10: Các hạt bụi siêu nhỏ, có thể xâm nhập sâu vào phế nang và đi vào máu.
- Khí độc hại: CO (carbon monoxide), SO₂ (lưu huỳnh dioxit), NO₂ (nitơ dioxit), O₃ (ozone tầng thấp).
- Khói thuốc lá: chứa hơn 7000 chất hóa học, trong đó nhiều chất gây ung thư.
- Khí thải công nghiệp và giao thông: đặc biệt ở đô thị đông đúc.
- Cháy rừng, đốt rác thải: làm gia tăng bụi mịn và khí độc.
Các tác nhân này là nguyên nhân trực tiếp gây ra ô nhiễm không khí và bệnh hô hấp, đồng thời làm suy giảm miễn dịch, khiến phổi dễ bị tổn thương.
Tác động của ô nhiễm môi trường đến sức khỏe hô hấp
Các bệnh hô hấp cấp tính
- Viêm mũi, viêm xoang: Do hít phải bụi bẩn, khí độc, niêm mạc mũi bị kích ứng.
- Viêm họng, viêm phế quản: Không khí ô nhiễm làm đường thở viêm nhiễm, gây ho, khạc đờm, khó thở.
- Nhiễm trùng đường hô hấp trên: Trẻ nhỏ rất dễ bị viêm amidan, viêm thanh quản khi tiếp xúc với không khí ô nhiễm.
Các bệnh hô hấp mạn tính
- Hen phế quản: Bụi mịn và khí thải là tác nhân kích hoạt cơn hen, khiến bệnh tái phát nặng hơn.
- Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Người thường xuyên hít bụi mịn, khói thuốc, khí độc có nguy cơ cao mắc COPD.
- Ung thư phổi: WHO xác nhận ô nhiễm không khí là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư phổi, đặc biệt ở người không hút thuốc.
Tác động toàn thân
Không chỉ ảnh hưởng đến phổi, tác động ô nhiễm môi trường sức khỏe còn lan rộng ra nhiều cơ quan:
- Tăng nguy cơ tim mạch (nhồi máu cơ tim, đột quỵ).
- Ảnh hưởng đến não bộ (giảm trí nhớ, tăng nguy cơ Alzheimer).
- Ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai (sảy thai, sinh non, trẻ nhẹ cân).
Những đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm không khí
- Trẻ em: Hệ hô hấp chưa hoàn thiện, dễ bị nhiễm trùng và hen.
- Người cao tuổi: Sức đề kháng yếu, dễ mắc bệnh mạn tính.
- Người có bệnh nền: Hen, COPD, tiểu đường, tim mạch.
- Người sống và làm việc trong môi trường ô nhiễm: công nhân nhà máy, tài xế, người sống gần khu công nghiệp.
Biện pháp bảo vệ phổi trước ô nhiễm môi trường
Theo dõi chất lượng không khí
- Cập nhật chỉ số AQI (Air Quality Index) qua các ứng dụng điện thoại.
- Hạn chế ra ngoài khi chỉ số AQI ở mức đỏ (xấu) hoặc tím (nguy hại).
Sử dụng khẩu trang đạt chuẩn
- Chọn khẩu trang N95, N99 hoặc KF94 có khả năng lọc bụi mịn PM2.5.
- Đeo khẩu trang đúng cách, che kín mũi và miệng.
Làm sạch không khí trong nhà
- Dùng máy lọc không khí để giảm bụi mịn.
- Trồng các loại cây lọc khí như lưỡi hổ, nha đam, trầu bà.
- Hạn chế đốt nhang, hút thuốc, nấu ăn bằng than củi trong không gian kín.
Chế độ dinh dưỡng tăng cường sức khỏe phổi
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây giàu vitamin C, E giúp chống oxy hóa.
- Bổ sung omega-3 từ cá hồi, hạt lanh để giảm viêm đường hô hấp.
- Uống đủ nước giúp làm loãng dịch nhầy, dễ tống đờm ra ngoài.
Tập luyện để tăng cường chức năng hô hấp
- Các bài tập thở sâu, yoga, bơi lội rất tốt cho phổi.
- Duy trì thói quen tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày.
Khám sức khỏe định kỳ
- Người có nguy cơ cao nên khám phổi và đo chức năng hô hấp định kỳ.
- Tầm soát ung thư phổi cho đối tượng hút thuốc hoặc sống trong môi trường ô nhiễm kéo dài.
Giải pháp lâu dài từ cộng đồng và xã hội
Chính sách của nhà nước
- Kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông, nhà máy.
- Khuyến khích sử dụng năng lượng sạch, phương tiện công cộng.
- Xử lý nghiêm hành vi đốt rác thải gây ô nhiễm.
Vai trò của cộng đồng
- Trồng nhiều cây xanh, bảo vệ rừng.
- Giảm sử dụng nhựa và túi nilon.
- Phân loại rác, hạn chế đốt rác bừa bãi.
Ý thức cá nhân
- Giảm sử dụng xe cá nhân, ưu tiên đi xe đạp hoặc xe điện.
- Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hạn chế khí thải.
Ô nhiễm môi trường và bệnh hô hấp có mối liên hệ chặt chẽ, là nguyên nhân trực tiếp gây viêm phế quản, hen suyễn, COPD, ung thư phổi. Không chỉ dừng lại ở hệ hô hấp, ô nhiễm còn để lại nhiều hậu quả toàn thân, đe dọa sức khỏe con người.
Để giảm thiểu tác hại, mỗi cá nhân cần chủ động áp dụng biện pháp bảo vệ phổi như đeo khẩu trang, sử dụng máy lọc không khí, tăng cường dinh dưỡng và luyện tập thể dục. Đồng thời, cộng đồng và chính quyền cần chung tay xây dựng môi trường sống trong lành, an toàn.
Sức khỏe của lá phổi cũng chính là sức khỏe của cả cơ thể – hãy hành động ngay từ hôm nay để bảo vệ bạn và gia đình trước những tác động nguy hại của ô nhiễm môi trường.
