Tai biến mạch máu não (hay còn gọi là đột quỵ) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu. Những bệnh nhân may mắn qua khỏi thường phải đối mặt với nhiều di chứng nặng nề như liệt nửa người, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm nhận thức hoặc khả năng tự chăm sóc.
Trong quá trình phục hồi, vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não đóng vai trò vô cùng quan trọng giúp người bệnh lấy lại khả năng vận động, độc lập trong sinh hoạt và hòa nhập cộng đồng.
Tìm hiểu về tai biến mạch máu não và hậu quả
Tai biến mạch máu não là gì?
Tai biến mạch máu não là tình trạng gián đoạn đột ngột lưu lượng máu lên não, gây tổn thương tế bào não. Có hai loại chính:
- Nhồi máu não (đột quỵ thiếu máu cục bộ): Chiếm khoảng 85%, do cục máu đông làm tắc mạch máu.
- Xuất huyết não (đột quỵ xuất huyết): Do vỡ mạch máu trong não gây chảy máu.
Hậu quả của tai biến mạch máu não
Tùy thuộc vào mức độ tổn thương não, bệnh nhân tai biến có thể gặp các biến chứng:
- Liệt nửa người hoặc tứ chi
- Mất khả năng nói, khó nuốt, rối loạn ngôn ngữ
- Rối loạn tiểu tiện, đại tiện
- Suy giảm trí nhớ, khả năng nhận thức
- Trầm cảm, lo âu sau tai biến
- Mất khả năng độc lập sinh hoạt
Vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não vì sao quan trọng?
Vật lý trị liệu là gì?
Vật lý trị liệu là phương pháp điều trị không dùng thuốc, sử dụng các bài tập vận động, kỹ thuật trị liệu, thiết bị hỗ trợ,… để phục hồi chức năng cơ thể sau tổn thương thần kinh hoặc cơ xương.
Lợi ích của vật lý trị liệu sau tai biến
- Khôi phục vận động: Giúp bệnh nhân đi lại, cử động tay chân, giữ thăng bằng.
- Ngăn ngừa teo cơ và cứng khớp: Do nằm lâu, không cử động.
- Cải thiện hô hấp, tuần hoàn: Hỗ trợ điều hòa huyết áp và ngừa viêm phổi.
- Tăng khả năng tự chăm sóc: Giúp người bệnh có thể ăn, tắm, mặc quần áo…
- Hỗ trợ tinh thần: Giảm trầm cảm, tăng động lực phục hồi.
Thời điểm bắt đầu vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vật lý trị liệu nên bắt đầu càng sớm càng tốt, tốt nhất trong vòng 24–48 giờ sau khi ổn định sức khỏe.
- Giai đoạn cấp tính (1–14 ngày): Tập nhẹ nhàng, tránh biến chứng nằm lâu.
- Giai đoạn bán cấp (2 tuần – 6 tháng): Tập vận động chuyên sâu, phục hồi chức năng chủ yếu.
- Giai đoạn mạn tính (sau 6 tháng): Duy trì chức năng, ngăn ngừa tái phát.
Lưu ý: Phác đồ tập luyện vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não cần được xây dựng và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa phục hồi chức năng.
Các phương pháp vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não phổ biến
Tập vận động thụ động
Dành cho người bệnh tai biến mạch máu não chưa có khả năng tự cử động. Kỹ thuật viên sẽ hỗ trợ cử động tay, chân, gập duỗi khớp để:
- Ngăn ngừa cứng khớp
- Duy trì độ linh hoạt cơ
- Cải thiện lưu thông máu
Tập vận động chủ động
Khi người bệnh bắt đầu cử động được, vật lý trị liệu sẽ tập trung:
- Gập – duỗi tay, chân
- Ngồi dậy, đứng lên, đi lại
- Tập giữ thăng bằng, phối hợp động tác
Tập phục hồi tay yếu
- Nắm, mở bàn tay, cầm nắm đồ vật
- Tập với bóng mềm, khăn, chai nước,…
- Tập viết lại, cài cúc áo, gắp hạt đậu,…
Phục hồi chức năng nuốt và nói
- Tập nuốt với nước, thức ăn sệt
- Phát âm nguyên âm, luyện nói qua gương
- Kết hợp với chuyên gia ngôn ngữ trị liệu
Liệu pháp điện xung – nhiệt trị – chiếu laser
- Giúp giảm đau, giãn cơ, chống viêm
- Kích thích vận động cho cơ yếu
- Phù hợp trong giai đoạn đầu phục hồi
Tập đi lại với dụng cụ hỗ trợ
- Dùng nạng, khung tập đi, gậy ba chân
- Tập leo cầu thang, chuyển hướng, thăng bằng
- Cải thiện sự tự tin và độc lập
Nguyên tắc trong tập vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não
- Cá thể hóa: Mỗi bệnh nhân có mức độ tổn thương khác nhau, nên cần bài tập vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não riêng.
- Từ dễ đến khó: Bắt đầu với bài tập nhẹ, nâng dần độ khó.
- Liên tục và kiên trì: Tập đều đặn hàng ngày trong thời gian dài.
- Đúng kỹ thuật: Cần chuyên viên hướng dẫn để tránh chấn thương.
- Kết hợp tâm lý trị liệu: Giúp bệnh nhân vượt qua nản lòng, mất tự tin.
Vai trò của người thân trong quá trình phục hồi
- Động viên tinh thần: Luôn khích lệ người bệnh mỗi tiến bộ nhỏ.
- Hỗ trợ thực hành bài tập tại nhà
- Tạo môi trường sống an toàn: Loại bỏ vật cản, chống trơn trượt.
- Theo dõi dấu hiệu bất thường: Mệt mỏi, đau nhức, thay đổi nhận thức.
Tập vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não bao lâu thì phục hồi?
Khả năng phục hồi phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
| Yếu tố | Ảnh hưởng đến hồi phục |
| Độ tuổi | Người trẻ hồi phục nhanh hơn |
| Mức độ tổn thương não | Tổn thương nhẹ dễ phục hồi |
| Thời điểm bắt đầu trị liệu | Càng sớm càng tốt |
| Tính kiên trì | Tập đều đặn giúp cải thiện rõ rệt |
| Sự hỗ trợ của gia đình | Tăng động lực và hiệu quả tập luyện |
Thực tế cho thấy, sau 3–6 tháng điều trị tích cực và tập vật lý trị liệu, khoảng 70–80% bệnh nhân có thể đi lại và tự chăm sóc ở mức độ nhất định.
Một số bài tập vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não tại nhà
Bài tập nằm
- Gập duỗi gối, cổ chân
- Xoay vai, cổ tay
- Co tay về phía ngực
Bài tập ngồi
- Đẩy bóng bằng chân
- Đứng lên – ngồi xuống ghế
- Nghiêng người sang hai bên
Bài tập đứng
- Đứng thăng bằng 2 chân
- Đi bộ trong nhà với gậy hỗ trợ
- Tập bước lên bục thấp
Lưu ý: Chỉ thực hiện các bài tập vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não dưới sự hướng dẫn của chuyên viên y tế hoặc khi có đánh giá phù hợp từ bác sĩ phục hồi chức năng.
Khi nào cần dừng tập vật lý trị liệu sau tai biến và đến bệnh viện?
- Đau đầu dữ dội, chóng mặt
- Tăng huyết áp bất thường khi tập
- Đau cơ, khớp nhiều sau khi vận động
- Có dấu hiệu trầm cảm, rối loạn nhận thức
Việc khám định kỳ và theo dõi thường xuyên là cần thiết để điều chỉnh phương pháp tập phù hợp.
Vật lý trị liệu sau tai biến mạch máu não không chỉ đơn thuần là các bài tập vận động mà là quá trình phục hồi toàn diện về thể chất và tinh thần. Sự phối hợp chặt chẽ giữa người bệnh – chuyên viên phục hồi – người thân trong gia đình là yếu tố then chốt giúp bệnh nhân tái hòa nhập cuộc sống.
Hãy nhớ rằng, dù hành trình phục hồi có thể gian nan, nhưng kiên trì và niềm tin chính là liều thuốc tốt nhất. Việc bắt đầu sớm, đúng cách và có lộ trình rõ ràng sẽ mở ra hy vọng sống khỏe cho hàng ngàn bệnh nhân sau tai biến.
